Έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό

 Οι πρώτες έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό

Η αρχή της σύγχρονης εξέτασης του φαινομένου έγινε το 1973, όταν ο Σουηδός ιατρός, Peter Paul Heinemann, έδωσε στον σχολικό εκφοβισμό τη διάσταση της ομαδικής βίας εναντίον ενός θύματος, χρησιμοποιώντας τη νορβηγική λέξη “mobbing” για να τον περιγράψει. Στη συνέχεια, ο επίσης Σουηδός καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν Dan Olweus, ο οποίος διεξήγαγε τις πρώτες συστηματικές έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό, πρόσθεσε πως το ρόλο του θύτη θα μπορούσε να έχει όχι μόνο μια ομάδα, αλλά και ένα μεμονωμένο παιδί.

Τα στοιχεία έρευνας σε δείγμα 3.682 μαθητών της πρωτοβάθμιας και 31.602 της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που δόθηκαν στη δημοσιότητα από το Υπουργείο Παιδείας το 2015, αναδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος:

·        Το 65% των μαθητών έχει παρακολουθήσει περιστατικό bullying συμμαθητών του,

·        Το 29% έχει ασκήσει βία σε συμμαθητές του από σπάνια έως πολύ συχνά.

·        Το 10% των μαθητών έχει υποστεί ενδοσχολική βία.

·        Τα αγόρια πέφτουν πιο συχνά θύματα.

·        Τα μισά από τα παιδιά - θέματα δεν αναφέρουν πουθενά το γεγονός, ενώ τα άλλα μισά μιλάνε σε φίλους τους και λιγότερο στους γονείς ή στους εκπαιδευτικούς.

·        Ο σχολικός εκφοβισμός ξεκινάει συνήθως από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού ενώ η κορύφωσή του παρουσιάζεται στην εφηβική περίοδο των 11 - 14 ετών.

Σύμφωνα μάλιστα με στοιχεία που παρουσίασε ο Dan Olweus, η Ελλάδα κατέχει την 4η θέση ανάμεσα σε 41 χώρες παγκοσμίως σε φαινόμενα ενδοσχολικής βίας (Olweus, 2009). Η έναρξη των περισσοτέρων περιστατικών παρατηρείται στις πρώτες τάξεις του δημοτικού και η κορύφωσή του στην εφηβική περίοδο των 11 - 14 ετών.

(Πηγή: «Ο εκφοβισμός (bullying), μια σύγχρονη μάστιγα. Tα παιδιά μας ως θύματα και ως θύτες», Βαϊζίδου Χριστίνα --Ψυχίατρος)

Επτά κανόνες καλής συμπεριφοράς στο διαδίκτυο

(Πηγή: Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ)

Quiz για τη Ρητορική μίσους

Quiz για τη Ρητορική μίσους

 (Πηγή: Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ)

Ρητορική μίσους (hate speech)

Ρητορική μίσους (hate speech) ορίζεται ως ο λόγος που παρακινείται από προκατάληψη, εχθρότητα, κακοβουλία και στοχεύει κάποιο άτομο ή μια ομάδα ατόμων, λόγω κάποιων πραγματικών ή αντιληπτών χαρακτηριστικών τους. Εκφράζει διακρίσεις, εκφοβισμό, αποδοκιμασία, ανταγωνιστικές στάσεις ή στάσεις προκαταλήψεων απέναντι εκείνων των χαρακτηριστικών που περιλαμβάνουν το φύλο, τη φυλή, τη θρησκεία, την εθνικότητα, το χρώμα, την εθνική καταγωγή, την αναπηρία, ή το σεξουαλικό προσανατολισμό (Raphael Cohen-Amalgor, 2011).

Στόχος: Η ρητορική μίσους έχει ως στόχο να τραυματίσει, παρενοχλήσει, εκφοβίσει, υποτιμήσει, υποβαθμίσει και να θυματοποιήσει τις στοχοθετημένες ομάδες.

Επιπτώσεις:                                                             

--Συναισθηματική ή ψυχολογική βλάβη

--Κοινωνική βλάβη

--Σωματική βλάβη                                             

Πώς αντιμετωπίζεται η ρητορική μίσους;    Οι κοινωνικά υπεύθυνοι άνθρωποι δεν θα πρέπει να παραμείνουν άπραγοι, όταν άλλοι κάνουν κατάχρηση της ελευθερίας της έκφρασης για να σπείρουν το μίσος και να θυματοποιήσουν άλλους ανθρώπους (Raphael Cohen-Amalgor, 2011).

Πώς;

 --Προώθηση της ανεκτικότητας και του σεβασμού στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

 --Επισήμανση της ρητορικής του μίσους και δημόσια καταδίκη της

 --Προστασία ευάλωτων ομάδων

 --Δημιουργία κουλτούρας ανεκτικότητας σε οικογένεια και σχολείο

 --Προσφυγή στη δικαιοσύνη

(ΠΗΓΗ: Παρουσίαση "Τι είναι ο ρατσισμός και τι η ρητορική μίσους;" Ζεμπύλας Μ., Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2016)

Επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού

Ενδείξεις και επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού

Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότατες αρνητικές επιδράσεις κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής και κατά την ενηλικίωση. Για τα ελληνικά δεδομένα, το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού αφορά τουλάχιστον ένα στα δέκα παιδιά σχολικής ηλικίας (συχνότερη εμφάνιση στις ηλικίες 8-15 ετών) με σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική τους εξέλιξη και στις διαδικασίες μάθησης. Αυτό εκφράζεται με διάφορους τρόπους, όπως αγχώδεις εκδηλώσεις, ψυχοσωματικά συμπτώματα (κοιλιακοί πόνοι, εμετοί, πονοκέφαλος), μαθησιακές δυσκολίες, συναισθηματικές δυσκολίες, χαμηλή αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό. 

Επιπλέον, εκτιμάται ότι πολλά από τα παιδιά που εμπλέκονται σε περιστατικά εκφοβισμού είτε ως εκφοβιστές είτε ως εκφοβιζόμενοι, μπορεί να δημιουργήσουν δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις, να εκδηλώσουν παραβατικές συμπεριφορές και να έχουν προβλήματα με το νόμο. Οι μαθητές που έχουν δεχθεί εκφοβισμό είναι πιθανό να έχουν χαμηλότερα κίνητρα, απόσπαση και μειωμένη προσοχή εντός της σχολικής αίθουσας, αρνητική σχολική επίδοση, να αποφεύγουν το σχολείο ή να το εγκαταλείπουν. Όσον αφορά στο τελευταίο, αξίζει να σημειωθεί, ότι η σχολική διαρροή μπορεί να είναι αποτέλεσμα τόσο του άμεσου εκφοβισμού που βιώνει το παιδί όσο και του συνδυασμού ενός σχολικού περιβάλλοντος «πειραγμάτων» και σχολικού εκφοβισμού. Τα παιδιά που είναι μάρτυρες περιστατικών εκφοβισμού μπορεί να παρουσιάσουν παρόμοια συμπτώματα με τα παιδιά που εκφοβίζονται. Εκδηλώνουν και αυτά απροθυμία για το σχολείο και αναπτύσσουν ενοχές που σχετίζονται με την αδυναμία τους να κάνουν κάτι, να βοηθήσουν.

Το να διαπιστωθεί αν ένα παιδί
εκφοβίζεται δεν αποτελεί μια εύκολη διαδικασία για τους ενήλικες, ακόμα και για τους ίδιους τους γονείς. Το παιδί μπορεί να το αποκρύψει λόγω φόβου ότι θα γίνει χειρότερος ο εκφοβισμός ή γιατί θεωρεί ότι η παρενόχληση που υφίσταται οφείλεται σε δικό του σφάλμα ή έλλειμμα. Συνεπώς, τα σημάδια του εκφοβισμού δεν είναι εύκολα ανιχνεύσιμα, εντούτοις υπάρχουν ορισμένες χαρακτηριστικές ενδείξεις: Τα προσωπικά αντικείμενα του παιδιού χάνονται ή καταστρέφονται, σωματικά σημάδια όπως μελανιές, φόβος και άρνηση για το σχολείο (το παιδί δεν θέλει να πάει σχολείο, κλαίει ή επικαλείται ξαφνικές αδιαθεσίες), παρουσιάζει κακή σχολική επίδοση, ζητά χρήματα ή κλέβει, εκδηλώνει νευρικότητα, απώλεια αυτοπεποίθησης, υπερβολικό άγχος, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, κλείσιμο στον εαυτό, προβλήματα με τον ύπνο και το φαγητό, νυχτερινή ενούρηση, εκφοβίζει άλλα παιδιά, ενώ μπορεί και να παρατηρηθεί συμπεριφορά απόσυρσης, αλλαγή συμπεριφοράς, επιθετικότητα προς οικείους (γονείς, αδέρφια), χρήση ουσιών και αυτοτραυματισμοί.

(Πηγή: «Τα αίτια, οι ενδείξεις και οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού» (2020), Παξινός Θεόδωρος, Ψυχολόγος του Κέντρου Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.) Κεφαλληνίας)

“Διαδικτυακοί Φίλοι”

(Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων)

Quiz: Νέοι και διαδίκτυο

     
 Quiz: Νέοι και διαδίκτυο

(Πηγή: Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου ΙΤΕ)

Βίντεο: "Κάθε μέρα στο σχολείο"

                    (Στο πλαίσιο της καμπάνιας “ΜΙΛΑ ΤΩΡΑ!” του οργανισμού 'Χαμόγελο του Παιδιού')

Αιτιολογικοί παράγοντες του σχολικού εκφοβισμού

Το φαινόμενο του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντικής αιτιολογίας. Έχει φανεί ότι στην εκδήλωσή του συμβάλλει η δυναμική αλληλεπίδραση διαφόρων ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων (Olweus, 1993  Rigby,  2008 Cowie & Jennifer, 2008). Ειδικότερα, ρόλο παίζουν τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών (ιδιοσυγκρασία, αναπτυξιακή πορεία, τραυματικές εμπειρίες κ.α.), τα χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος (πολύ αυστηρές ή πολύ ελαστικές  μέθοδοι ανατροφής, πρότυπα επιθετικής συμπεριφοράς, βία ανάμεσα στους γονείς ή από  τους γονείς προς τα  παιδιά,  ανασφαλής δεσμός του παιδιού με τους γονείς, γονεϊκή απουσία ή αμέλεια κ.α.), διάφορες πλευρές του σχολικού περιβάλλοντος, καθώς και κοινωνικοί παράγοντες, που παίρνουν συχνά τη μορφή σχετικών κοινωνικών μύθων γύρω από το  θέμα του εκφοβισμού αλλά αντανακλούν και κοινωνικά στερεότυπα που προϋπάρχουν και σχετίζονται με την αποδοχή της διαφορετικότητας.

Οικογενειακό περιβάλλον 

Σχετικά με το οικογενειακό περιβάλλον, ο Olweus (1993) αναφέρει ορισμένους οικογενειακούς παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη επιθετικών πρότυπων συμπεριφοράς εκ μέρους του παιδιού. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνει τη συναισθηματική στάση των γονέων προς το παιδί (βαθμός  τρυφερότητας, συναισθηματικής  εμπλοκής, κ.α.), την ανοχή ή την ασαφή οριοθέτηση εκ μέρους των γονέων στην επιθετική συμπεριφορά του παιδιού, τη χρήση ή όχι από τους γονείς βίαιων ποινών και την ανασφάλεια που δημιουργείται στο παιδί από έντονες συγκρουσιακές σχέσεις του γονικού ζευγαριού. Ο ανασφαλής συναισθηματικός δεσμός με τους γονείς προδιαθέτει τα παιδιά στην εμπλοκή σε περιστατικά εκφοβισμού, είτε  ως εκφοβιστές, είτε ως εκφοβιζόμενοι.  Επίσης, έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά που υφίστανται επιθετικότητα ή κακοποίηση από τους γονείς έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμπλακούν σε περιστατικά εκφοβισμού (Shields & Cicchetti, 2001), ότι τα υπερπροστατευμένα παιδιά θυματοποιούνται πιο συχνά από τα υπόλοιπα (Olweus, 1993) και ότι τα παιδιά, τόσο αυτά που εκφοβίζονται όσο και αυτά που εκφοβίζουν, τείνουν να χαρακτηρίζουν  τους γονείς τους ως αυταρχικούς, τιμωρητικούς και με τάσεις διαφωνίας μεταξύ τους (Baldry & Farrington, 1998).

Σχολικό  περιβάλλον

Οι σχολικοί παράγοντες ενίσχυσης του εκφοβισμού αφορούν στην ανεπαρκή εποπτεία στα σχολεία, στον συνωστισμό  των μαθητών σε μικρούς χώρους, σε ελλείψεις προσωπικού, στο φτωχό ερεθισμάτων σχολικό περιβάλλον, στις ηθικές αξίες του σχολείου, στο ψυχολογικό κλίμα της τάξης και στην υπερβολική χρήση της τιμωρίας και της αποβολής ως μέσο πειθαρχίας. Επίσης, ο εκφοβισμός συνδέεται με τη μεγάλη και μονομερή έμφαση που δίνεται στην ακαδημαϊκή επιτυχία, καθώς οδηγεί στο να εκλαμβάνεται η σχολική επιτυχία ως σημαντικός δείκτης της αυτοεκτίμησης ενός παιδιού, με αποτέλεσμα ο μαθητής που αποτυγχάνει να νοιώθει ανεπαρκής, να οργανώνει αρνητική ταυτότητα και να οδηγείται σε συμπεριφορές βίας και επιθετικότητας στο σχολικό περιβάλλον.

Έρευνες έχουν δείξει ότι ο εκφοβισμός, και ειδικά η σωματική βία, σε σχολεία που η αίσθηση φροντίδας για τους άλλους είναι αναπτυγμένη είναι πολύ σπάνιος και ότι η ένταση του εκφοβισμού και η θυματοποίηση είναι χαμηλότερη σε τάξεις που οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται για τα συναισθήματα των παιδιών και δεν τα καταπιέζουν με άχρηστους κανόνες (Rigby, 2008).

(Πηγή: Ασημόπουλος (Harhs Ashmopoulos) Χ. (2014). O ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ, ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ, ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ. Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, 13, 36–44.)

Ομάδα συνομηλίκων

Η τάση των παιδιών για αναζήτηση και μίμηση προτύπων μπορεί να τα οδηγήσει στην υιοθέτηση συμπεριφορών από άλλους, από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Είτε γιατί τα γονεϊκα πρότυπα δεν παρουσιάζονται ισχυρά είτε γιατί τα άλλα πρότυπα μπορούν να καλύψουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ανασφάλειές τους και τις ανάγκες τους για αποδοχή και ενσωμάτωση σε μια ομάδα.

Έτσι είναι συχνό το φαινόμενο τα παιδιά να συντονίζονται με άτομα που λειτουργούν εκφοβιστικά ή ακόμα και να παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά. Εκτιμάται ότι σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις, η επιλογή αυτών των ατόμων και των ομάδων γίνεται στην προσπάθεια των παιδιών να ζητήσουν τη συνδρομή κάποιων πιο «ισχυρών», να τραβήξουν την προσοχή των άλλων και να βρεθούν στο επίκεντρο.

 Κοινωνικό περιβάλλον

Είναι καλό να μη βλέπουμε τις εκφοβιστικές συμπεριφορές ως αποκομμένες από τις γενικότερες κοινωνικές αντιλήψεις και πολιτισμικές νόρμες και τον τρόπο που αυτές προβάλλονται ή έχουν παγιωθεί. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η επίθεση ως έννοια έχει πιο θετικό κοινωνικό πρόσημο σε σχέση με την άμυνα. Η βία σε κάποιες μορφές της συνδέεται ακόμα με τον ανδρισμό, ενώ το «πείραγμα» στο σχολείο, η καταγραφή του σε κινητό τηλέφωνο, η διακίνησή του μέσω μηνυμάτων ή μέσω των κοινωνικών δικτύων είναι «μόδα». Ο εκφοβιστής στο σχολείο εξακολουθεί να είναι πιο δημοφιλής από τον εκφοβιζόμενο. Οι αντιλήψεις για τη διαφορετικότητα του άλλου, την ταυτότητα του φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού, την εμφάνιση, τον τρόπο ντυσίματος και την καταγωγή συνεχίζουν να αποτελούν «καυτά» θέματα διαπραγμάτευσης μεταξύ των παραδοσιακών αντιλήψεων και αυτών που προβάλλονται από τα social media, τις διαφημίσεις, τις ταινίες. Συνεπώς, δεν θα πρέπει να θεωρείται τυχαίο που η βίαιη- εκφοβιστική συμπεριφορά των παιδιών και εφήβων καθρεφτίζει σε κάποιο βαθμό αυτό που βιώνεται και αυτό που προβάλλεται από το οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

(Πηγή: «Τα αίτια, οι ενδείξεις και οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού» (2020), Παξινός Θεόδωρος, Ψυχολόγος του Κέντρου Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.) Κεφαλληνίας)

Επιπλέον, έχει φανεί ότι και μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, όπως η μετανάστευση, ο ρατσισμός ή η οικονομική κρίση, παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της εκδήλωσης του εκφοβισμού. Σε μια συγκυρία οικονομικής κρίσης, τα προβλήματα  που βιώνουν οι γονείς εξαιτίας της (επαγγελματική ανασφάλεια, ανεργία, απώλεια εισοδήματος, απώλεια αυτοεκτίμησης, καθώς και άλλες, πολλαπλές ψυχοκοινωνικές αλλά και υλικές απώλειες) λειτουργούν ως σοβαροί αγχογόνοι παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική κατάσταση των γονέων ατομικά, αλλά και την οικογενειακή συναισθηματική ατμόσφαιρα.  Τα παιδιά  αντιλαμβάνονται αυτές τις αλλαγές, επηρεάζονται ψυχικά, ανησυχούν και φοβούνται, και μεταβολίζουν τα δύσκολα αυτά συναισθήματα που εκλαμβάνουν από το περιβάλλον τους, εκδραματίζοντάς τα με τη μορφή της βίας.

(Πηγή: Ασημόπουλος (Harhs Ashmopoulos) Χ. (2014). O ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ, ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ, ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ. Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, 13, 36–44.)

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

Η τηλεόραση ασκεί ισχυρή επίδραση στον ψυχισμό των μικρών παιδιών, «χτίζοντας» στις συνειδήσεις των ανήλικων μαθητών, κυρίως αρνητικά πρότυπα που εύκολα τείνουν να μιμηθούν. Η ανεξέλεγκτη προβολή σκηνών βίας μέσω των ειδήσεων, των ταινιών, των παιδικών προγραμμάτων ή και των οπτικοποιημένων κινούμενων σχεδίων που τόσο αγαπούν τα παιδιά, γεμίζουν την παιδική ψυχή με αρνητικά συναισθήματα. Πρόσφατη έρευνα στην Ελλάδα, αναφέρει ότι τα «νεαρά άτομα» έχουν εκτεθεί σε 200.000 τηλεοπτικές σκηνές βίας και 40.000 τηλεοπτικές σκηνές δολοφονιών μέχρι την ηλικία των 18 ετών ενώ το μέσο παιδί έχει δει περίπου 8.000 τηλεοπτικούς φόνους μέχρι την αποφοίτησή του από το δημοτικό σχολείο. Πολλές μάλιστα πράξεις βίας έχουν μεταφερθεί από την τηλεόραση στο σχολείο ως ενδείξεις του διαβρωτικού ρόλου των ΜΜΕ .

Κατά συνέπεια :

Α.  Η τηλεοπτική διαφήμιση που προβάλλει πρότυπα με τα οποία απαξιώνονται ανθρώπινες αξίες και διαφθείρονται υπάρχοντα πρότυπα (υπερβολική προβολή του πλούτου, άκρατος καταναλωτισμός), ενδέχεται να οδηγήσει το παιδί σε ικανοποίηση αναγκών του, ακόμα και με βίαιο τρόπο.

Β. Η καθημερινή, πολύωρη και κυρίως ανεξέλεγκτη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και εκείνη του διαδικτύου θεωρούνται ως διεγερτικοί παράγοντες εκδήλωσης αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αφού τείνουν να αναστέλλουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία των παιδιών . Η «εικονική πραγματικότητα» απέχει πολύ από την πραγματική κοινωνική κατάσταση που βιώνει καθημερινά το παιδί, δημιουργώντας ενδεχομένως προβλήματα αυτοεκτίμησης και ματαίωσης των προσδοκιών του, με φυσικό επακόλουθο την αντικοινωνική-επιθετική συμπεριφορά.

 (Πηγή:  Τζαννής Π. Κωνσταντίνος (1997), «Σχολικός Εκφοβισμός - Bullying: Η Κοινωνιολογική Παιδαγωγική και Ηθική διάσταση του προβλήματος»)

Τρόποι αντίδρασης στον εκφοβισμό

Τι μπορεί να κάνει το παιδί-στόχος για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά έναν συμμαθητή που τού επιτίθεται;

Όταν αισθάνεσαι ότι γίνεσαι στόχος της επιθετικότητας ενός συμμαθητή/μιας συμμαθήτριάς σου, μπορείς να αντιδράσεις κάνοντας το επιτιθέμενο παιδί να καταλάβει ότι δε θα ανεχθείς αυτή την κατάσταση και ότι «κτυπά λάθος πόρτα».

Οι παρακάτω τρόποι αντίδρασης θα σε βοηθήσουν να αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά τέτοιες καταστάσεις:

Κατ' αρχάς πρέπει να απαντάς σε τέτοιες προκλήσεις με τρόπο κατηγορηματικό, σαφή και απόλυτο, ώστε να μην αφήνεις περιθώρια στο παιδί που σου επιτίθεται να πιστέψει ότι θα ανεχθείς τη συμπεριφορά του.

Σε καμιά περίπτωση όμως δεν απαντάς με αντεπίθεση, κτυπώντας ή βρίζοντας με τη σειρά σου το παιδί που σου επιτέθηκε.

Ειδικότερα, για να μπορέσεις να πείσεις το άλλο παιδί ότι δε θα ανεχθείς τη συμπεριφορά του απέναντί σου μπορείς να κάνεις τα εξής:

• να κρατήσεις την ηρεμία σου και,
• κοιτάζοντας το άλλο παιδί απευθείας στα μάτια με ύφος ουδέτερο και κρατώντας το κορμί σου όρθιο,
• να του πεις με τρόπο κατηγορηματικό, καθαρό, ειλικρινή, άμεσο και σαφή ότι δεν σου αρέσει ο τρόπος που σου φέρεται.
• Όταν το άλλο παιδί σου επιτεθεί βριζοντας, κρατάς την ψυχραιμία σου, δε δείχνεις ότι ενοχλήθηκες και με απόλυτα ήρεμο και ουδέτερο τρόπο του απαντάς "Ετσι, λες ε, είμαι..... για φαντάσου”, και δε δίνεις περισσότερη σημασία. Το παιδί που σε βριζει, όταν δει ότι οι βρισιές του δε σε πτοούν, θα βαρεθεί και κάποια στιγμή θα σταματήσει.

Η επίθεση έχει πλάκα μόνον, όταν ο στόχος αντιδρά.

Στη συνέχεια είναι σημαντικό να εξασφαλίσεις τη βοήθεια κάποιου καθηγητή ή άλλων παιδιών που παρακολούθησαν τη σκηνή και ξέρουν τι έχει συμβεί.

Όταν γυρίσεις στο σπίτι, μιλάς με τους γονείς σου, οι οποίοι μπορούν να σε βοηθήσουν να αντιμετωπίσεις στο μέλλον παρόμοιες καταστάσεις. 

Τέλος, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αξιολογήσεις σωστά τη σοβαρότητα της κατάστασης, ώστε, αν καταλάβεις ότι τα πράγματα αγριεύουν και ότι μπορεί να σε κτυπήσει το άλλο παιδί, να βρεις τρόπο να ξεφύγεις όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Οι παραπάνω τρόποι αντίδρασης θα σε βοηθήσουν να τα βγάλεις πέρα σε τέτοιες καταστάσεις, αλλά πρέπει να καταλάβεις ότι δεν είναι εύκολο να τους εφαρμόσεις από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται να καταβάλεις προσπάθεια και να δείξεις επιμονή και υπομονή, ώστε να φτάσεις σε σημείο κατ' αρχάς να πειστείς ο ίδιος και στη συνέχεια να πειστούν και οι άλλοι ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να σου φέρεται με επιθετικότητα ή υποτιμητικά. Όπως και όλος ο άλλος κόσμος, παιδιά και ενήλικες, έχεις προτερήματα και ελαττώματα, δυνατά και αδύναμα σημεία στην προσωπικότητά σου, ικανότητες σε κάποιους τομείς και ελλείψεις σε άλλους (κανείς δεν είναι καλός σε όλα).

Κανένας συμμαθητής σου δεν έχει δικαίωμα να σε κρίνει, να σε υποτιμά, να σε εξευτελίζει, να σε ενοχλεί για ό,τι είσαι, για πράγματα που κάνεις (εφόσον δε δημιουργούν πρόβλημα σε άλλους) ή δεν κάνεις, για τις επιλογές σου κτλ.

 Θυμήσου:

Έχεις το δικαίωμα να είσαι o εαυτός σου, να είσαι διαφορετικός από τους άλλους και να ζεις ελεύθερος, χωρίς να είσαι υποχρεωμένος να υφίστασαι τον εξευτελισμό, την υποτίμηση, την απομόνωση που προσπαθούν να σου επιβάλουν κάποια άλλα παιδιά. Όταν το πιστέψεις, θα μπορέσεις να πείσεις και τους άλλους!

(Πηγή: "Όταν τα πράγματα στο σχολείο αγριεύουν", Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2000)

Βίντεο: Η Ιστορία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

  [Πηγή: UHR (United for Human Rights) Organisation]

"Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια"

Διαβάστε εδώ τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια:

"Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια"

          (Πηγή: https://www.synigoros.gr/ )

Δικαιώματα του παιδιού (σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό)

Από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΣΔΠ) 

(Εκδοχή Φιλική για τα Παιδιά)

Η ΣΔΠ υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1989 και τέθηκε σε ισχύ ως διεθνές δίκαιο το 1990. Η ΣΔΠ έχει 54 άρθρα που καθορίζουν τα δικαιώματα των παιδιών και το πώς αυτά τα δικαιώματα πρέπει να προστατεύονται και να προωθούνται από τις κυβερνήσεις. Σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο έχει επικυρώσει αυτή τη Σύμβαση, υπόσχονταςνα αναγνωρίσει όλα τα δικαιώματα που περιέχει.

Άρθρο 2, Ελευθερία από τις διακρίσεις:

Δεν πρέπει να γίνονται διακρίσεις εναντίον σου για οποιονδήποτε λόγο, συμπεριλαμβανομένης της φυλής σου, του χρώματος σου, του φύλου σου, της γλώσσας που μιλάς, των απόψεων σου, της θρησκείας σου, της καταγωγής σου, της κοινωνικής ή οικονομικής σου κατάστασης, της αναπηρίας σου, της γέννησης σου ή οποιουδήποτε άλλου χαρακτηριστικού σου ή των γονιών ή των κηδεμόνων σου.

Άρθρο 13, Ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης:

Έχεις το δικαίωμα να αναζητάς, να λαμβάνεις και να μοιράζεσαι πληροφορίες σε όλες τις μορφές (π.χ. μέσω του γραπτού λόγου, της τέχνης, της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και του Διαδικτύου) εφόσον αυτή η πληροφορία δεν είναι βλαβερή για εσένα ή τους άλλους.

Άρθρο 14, Ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας:

Έχεις το δικαίωμα να σκέφτεσαι και να πιστεύεις ότι θέλεις και να εξασκείς τη θρησκεία σου εφόσον δε σταματάς τους άλλους από το να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους. Οι γονείς σου θα πρέπει να σε καθοδηγούν σχετικά με αυτά τα θέματα

Άρθρο 16, Προσωπική ζωή, τιμή και φήμη:

Έχεις το δικαίωμα στην προσωπική σου ζωή. Κανείς δε μπορεί να βλάψει το καλό σου όνομα, να εισβάλει στο σπίτι σου, να ανοίξει την αλληλογραφία σου ή την ηλεκτρονική σου αλληλογραφία ή να ενοχλήσει εσένα ή την οικογένεια σου χωρίς εύλογη αιτία.

 Άρθρο 17, Πρόσβαση σε πληροφορίες και τα μέσα ενημέρωσης:

Έχεις το δικαίωμα σε αξιόπιστη πληροφόρηση από μια ποικιλία πηγών, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων, των εφημερίδων και των περιοδικών, της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και του Διαδικτύου. Η πληροφόρηση πρέπει να είναι ωφέλιμη και κατανοητή για εσένα.

Άρθρο 19, Προστασία από όλες τις μορφές της βίας, της κακοποίησης και της αμέλειας: 

Οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίζουν ότι λαμβάνεις την κατάλληλη φροντίδα και προστασία από τη βία, την κακοποίηση και την αμέλεια από τους γονείς σου ή οποιονδήποτε άλλο σε φροντίζει.

Άρθρο 36, Προστασία από άλλες μορφές εκμετάλλευσης:

Θα πρέπει να προστατεύεσαι από οποιεσδήποτε δραστηριότητες που θα μπορούσαν να βλάψουν την ανάπτυξή σου και την ευημερία σου.

(Πηγή: Μικρή Πυξίδα-COMPASITO, Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα για Παιδιά, Συμβούλιο της Ευρώπης, 2009)

Ποινικές και αστικές συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού

 

Στο παρακάτω άρθρο η νομικός Γλυκερία-Χριστίνα Τερζή αναλύει τις  ποινικές και αστικές συνέπειες του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού:

Η νομική διάσταση του σχολικού εκφοβισμού (bullying)

Νομοθεσία για τον Σχολικό Εκφοβισμό

Άρθρο 39 -- Ν. 4692/2020 Λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού Με απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων καθορίζονται όλα τα κατάλληλα διοικητικά, εκπαιδευτικά, καθώς και άλλα μέτρα για την πρόληψη, αποτροπή και αντιμετώπιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού. Με όμοια απόφαση μπορεί να προβλέπεται η σύσταση επιτροπών ή ομάδων εργασίας για την εκτέλεση των σκοπών του προηγούμενου εδαφίου και να καθορίζονται οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας τους.

Άρθρο 312 του Ποινικού Κώδικα «Άρθρο 312. Πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή συμπεριφορά» Αν δεν συντρέχει περίπτωση βαρύτερης αξιόποινης πράξης, τιμωρείται με φυλάκιση όποιος με συνεχή σκληρή συμπεριφορά προξενεί σε τρίτον σωματική κάκωση ή άλλη βλάβη της σωματικής ή ψυχικής υγείας. Αν η πράξη τελείται μεταξύ ανηλίκων δεν τιμωρείται εκτός αν η μεταξύ τους διαφορά ηλικίας είναι μεγαλύτερη από τρία έτη, οπότε επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Αν το θύμα δεν συμπλήρωσε ακόμη το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του ή δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του και ο δράστης το έχει στην επιμέλεια ή στην προστασία του ή ανήκει στο σπίτι του δράστη ή έχει μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας ή που του το έχει αφήσει στην εξουσία του ο υπόχρεος για την επιμέλειά του επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος με συστηματική παραμέληση των υποχρεώσεών του προς τα προαναφερόμενα πρόσωπα γίνεται αιτία να πάθουν σωματική κάκωση ή βλάβη της σωματικής ή ψυχικής τους υγείας».