Βίντεο για τον Σχολικό Εκφοβισμό

• "Bullying-Σχολικός Εκφοβισμός"

("Bullying", επιμέλεια: Λαδικού Αδαμαντία, ΑΣΠΑΙΤΕ, ΕΠΠΑΙΚ 2017-2018, καθηγητής: Αρμακόλας Στέφανος)

• "What is Bullying?"

(Πηγή: https://blogs.sch.gr/mtsaousid/2022/01/09/ekfovismos-kai-parenochlisi-sto-scholiko-perivallon-ena-zitima-dimosias-ygeias/#prettyPhoto)

ΌΧΙ ΣΤΗ ΒΙΑ - ΝΑΙ ΣΤΗ ΦΙΛΙΑ

Ένα σύνθημα που αποτυπώνεται στο εξαιρετικό ποίημα για παιδιά του εκπαιδευτικού-συγγραφέα Γιώργου Κατσέλη:

Μια προσέγγιση του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας

Η ενδοσχολική βία: τι είναι, γιατί συμβαίνει, πώς αντιμετωπίζεται;

Ξεκινώντας την προσέγγιση του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας, ας  προσπαθήσουμε να δούμε πρώτα τι είναι, πως ορίζεται, τι περιλαμβάνει η έννοια αυτή:

Δεδομένου ότι είναι μια σχετικά καινούργια έννοια, που μας απασχολεί όλο και περισσότερο, όλο και πιο συχνά, καλό θα ήταν να μπορούμε να την ορίσουμε με μια σχετική σαφήνεια. Είναι όμως κάτι τέτοιο δυνατό; Φοβάμαι ότι σαν κοινωνία, συνήθως με μια τάση υπερβολής, τείνουμε να ορίσουμε ως bullying και το παραμικρό επεισόδιο μέσα σε κάθε σχολείο…

Έτσι όμως τα πράγματα μπερδεύονται περισσότερο!

Ας κρατήσουμε τρεις λέξεις κατά νου: εσκεμμένη, απρόκλητη, επαναλαμβανόμενη.

Τα επίθετα αυτά περιγράφουν ένα ικανοποιητικό πλαίσιο για μια τέτοια πράξη.

Δεν αρκεί να γίνει κάτι μια φορά (όλα τα παιδιά τσακώνονται, δεν πειράζει), δεν αρκεί όταν υπάρχει κάποιος λόγος (όλα τα παιδιά μαλώνουν, διαφωνούν, δεν πειράζει), δεν αρκεί όταν κάτι γίνει κατά λάθος (όλα τα παιδιά κάνουν λάθη, δεν πειράζει). Είναι όμως ανησυχητικό όταν μια πράξη, μια συμπεριφορά εκδηλώνεται συστηματικά, εσκεμμένα και επαναλαμβανόμενα, δηλαδή με σχέδιο και στόχο και ένα σκοπό! Αυτό είναι βίαιο….

Προσπαθώντας να αιτιολογήσουμε το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας, νομίζω πας είναι απαραίτητο να σταθούμε στα σημεία των καιρών. Βία παντού! Βία στην τηλεόραση, βία στα παιχνίδια, βία στην κοινωνία (πολιτική, οικονομική, ρατσιστική κ.α.), βία ανάμεσα στα κράτη και τους λαούς… Μην απορούμε με τα παιδιά, τα παιδιά αντιγράφουν τους μεγάλους, τα παιδιά αναπαράγουν αυτό που βιώνουν γύρω τους και γύρω τους συχνά αντί για ειρήνη και ευτυχία αντιμετωπίζουν βία αι δυστυχία. Δυστυχώς… Βία ανταγωνισμός, έλλειψη δικαιοσύνης, γενικότερα αυτό που θα λέγαμε αντικοινωνικές συμπεριφορές: ας μην απορούμε με τα παιδιά.

Κατά συνέπεια, αν υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να τα βοηθήσουμε είναι να διαφοροποιηθούμε εμείς ως ενήλικες. Να αλλάξουμε πρώτα εμείς, πρώτα σε ενδοοικογενειακό και έπειτα σε ενδοσχολικό επίπεδο τις συμπεριφορές και τις συνήθειές μας, τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε πρόσωπα και καταστάσεις. Να μάθουμε να συζητάμε αντί να καβγαδίζουμε, να συνεργαζόμαστε και όχι να ανταγωνιζόμαστε, να βοηθάμε και να στεκόμαστε αλληλέγγυα στους συνανθρώπους μας, να προσφέρουμε αντί να προσπερνάμε… Φανταστείτε μια οικογένεια, ένα σχολείο, μια γειτονιά, μια κοινότητα με τέτοια (ως επί των πλείστων) χαρακτηριστικά… Σας έρχονται στο νου φωνές και φασαρίες ή χαμόγελα και ωραίες στιγμές;

Γιάννης Ξηντάρας 

(Ψυχολόγος-Οικογενειακός Σύμβουλος, τ.συνεργ. στο Νοσοκομείο Παίδων “Αγία Σοφία”, μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Εφηβικής Ιατρικής και του Ευρωπαϊκού Συλλόγου Ψυχοθεραπείας. Απόφοιτος Ε.Κ.Π.Α, επιστημονικός υπεύθυνος στο Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης “Επαφή”)

Βίντεο: Tα παρακάτω είναι σχολική βία και ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΙ

(Δημιουργία του 6ου ΓΕΛ Καλαμαριάς, 2011-12)

 

Μορφές εκφοβισμού

 

Κατηγορίες εκφοβισμού:

•  Σωματικός:   άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα, τρικλοποδιές, γρονθοκοπήματα, καταστροφή ή κλοπή προσωπικής περιουσίας. Αυτή η μορφή εκφοβισμού συνδέεται άμεσα με τη μυϊκή δύναμη ή τη σωματική διάπλαση του «εκφοβιστή» (bully). Για τον λόγο αυτό, συχνά εκδηλώνεται από μεγαλύτερης ηλικίας μαθητές σε μαθητές μικρότερων τάξεων, με σπρωξίματα στους διαδρόμους και τις σκάλες του σχολείου, εγκλεισμούς σε τουαλέτες και αποθηκευτικούς χώρους ή με την άσκηση πίεσης, προκειμένου τα θύματα να κάνουν κάτι παρά τη θέλησή τους.
•  Λεκτικός:   χρήση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, παρατσουκλιών, πειραγμάτων, απειλών, εκβιασμών, αγενών σχολίων και ειρωνείας ή και άλλου είδους κοροϊδευτικών και σαρκαστικών εκφράσεων που απευθύνονται σκόπιμα από κάποιο άτομο ή ομάδα ατόμων σε κάποιο άλλο.
• Συναισθηματικός:   απειλές, εκβιασμοί, διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών, υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος, επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων, απομόνωση ή και άσκηση πίεσης από τους συμμαθητές.
• Ψυχολογικός:   αποκλεισμός από κοινωνικές ή/και ομαδικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμός από το παιχνίδι στα διαλείμματα. Όπως και στον συναισθηματικό εκβιασμό, και εδώ τα θύματα μπορεί να είναι αποδέκτες δυσφήμησης και κακοπροαίρετων κουτσομπολιών ή επεισοδίων με στόχο τη γελοιοποίησή τους.

• Κοινωνικός:   συστηματικός αποκλεισμός των μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες ή άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων, ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για το θύμα, απομόνωση και αδιαφορία απέναντι στο θύμα.

• Σεξουαλικός:   υβριστικά σχόλια ή πειράγματα σεξουαλικού περιεχομένου, ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητα αγγίγματα ή δημοσιοποίηση περιπαιχτικών σεξουαλικών σκίτσων μέχρι και σοβαρών σεξουαλικών επιθέσεων.
• Ρατσιστικός:   λεκτική, συναισθηματική ή και σωματική βία που στόχο έχει να προσβάλει το θύμα λόγω της καταγωγής του, της κοινωνικής τάξης του, της οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς του και, γενικά, ης διαφορετικότητάς του από το σύνολο της πλειοψηφίας.
• Εκφοβισμός με εκβιασμό (extortion):   κλοπή ή καταστροφή υλικών αντικειμένων του θύματος, απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων και συνοδεύεται από απειλές ή και τον εξαναγκασμό σε ανεπιθύμητες, αντικοινωνικές πράξεις.
• Ηλεκτρονικός  (cyber bullying):   αποστολή υβριστικού ή απειλητικού υλικού, δημοσίευση μη κολακευτικών φωτογραφιών χωρίς συναίνεση, διάδοση ανυπόστατων φημών μέσω e-mails και των υπηρεσιών MMS και SMS των κινητών τηλεφώνων και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, αποκλεισμός ενός ατόμου από μια δικτυακή ομάδα, επαναλαμβανόμενες κλήσεις στο κινητό του από άγνωστο νούμερο, υποκλοπή στοιχείων λογαριασμού κάποιου και αποστολή μηνυμάτων σε άλλους χρήστες.

         (Πηγή: Επιμορφωτικό υλικό για στελέχη εκπαίδευσης και εκπαιδευτικούς, ΚΕΣΔ, 2015)

Σχολικός εκφοβισμός και "πείραγμα"

Η διαφορά του σχολικού  εκφοβισμού από το «πείραγμα» 

Όλες οι μορφές μαθητικής επιθετικότητας δεν αποτελούν εκφάνσεις της βίας στο σχολικό περιβάλλον. Η επιθετικότητα, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο, αλλά και οικουμενικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης, δεν αποτελεί πάντα μορφή εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Όπως για παράδειγμα στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού στη σχολική αυλή, η έκφραση επιθετικότητας εξαιτίας μιας διαφωνίας δεν αποτελεί αυτόματα και μορφή εκφοβισμού. Αντίθετα, η επιθετικότητα μπορεί να εκφραστεί σε μορφές συμπεριφοράς κοινωνικά αποδεκτές, σε κάποιες περιπτώσεις, όταν εκδηλώνεται με τη μορφή του θάρρους της γνώμης, της διεκδίκησης, της πρωτοβουλίας, κ.λπ. 

Μάλιστα, ο Olweus τονίζει τη διαφορά του σχολικού εκφοβισμού με το «πείραγμα» στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού. Το «πείραγμα» εκδηλώνεται μεταξύ φίλων, δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων και ταυτίζεται με την έννοια του αστεϊσμού, ενώ και τα δύο μέρη φαίνεται να το απολαμβάνουν. Βέβαια, είναι δυνατόν και το «πείραγμα» να μετατραπεί σε εκφοβισμό, αν συμβαίνει για μεγάλο χρονικό διάστημα και το παιδί στο οποίο απευθύνεται αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δε θεωρούνται αστείες και δε γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού. Αντίθετα, με την έννοια του σχολικού εκφοβισμού αναφερόμαστε σε επιθετικές συμπεριφορές, οι όποιες στοχεύουν πάντα στην εμπρόθετη και επαναλαμβανόμενη τρομοκράτηση των πιο «αδύναμων», ενώ εμπλέκονται άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις. 

(Πηγή: Επιμορφωτικό υλικό για στελέχη εκπαίδευσης και εκπαιδευτικούς, ΚΕΣΔ, 2015)

Η έννοια της σχολικής βίας και του εκφοβισμού

Τι είναι η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός;

Οι έννοιες σχολική βία και εκφοβισμός έχουν αποδοθεί με διάφορους ορισμούς. 

Ο Roberts (2006:14) ορίζει τον σχολικό εκφοβισμό ως ένα συνδυασμό λεκτικών και σωματικών επιθέσεων και κακοποιήσεων, που απευθύνονται από έναν δράστη-θύτη («εκφοβιστή») (the bully) σε ένα στόχο (το θύμα). 

Επιπλέον, ο σχολικός εκφοβισμός έχει οριστεί ως η πραγμάτωση σκόπιμων, επαναλαμβανόμενων, βλαβερών ενεργειών, ή λέξεων, ή άλλου είδους συμπεριφοράς, όπως βρισιές, απειλές, οι οποίες διαπράττονται από ένα παιδί ή ομάδα παιδιών ενάντια σε ένα άλλο παιδί ή ομάδα παιδιών. 

Ενώ, σύμφωνα με τους Smith & Sharp (1994:1), πρόκειται για μία συμπεριφορά η οποία συνιστά συστηματική κατάχρηση εξουσίας και υποδηλώνει μια επιθυμία για εκφοβισμό και κυριαρχία. 

Οι Smith, Schneider, Smith, and Ananiadou (2004:547) έχουν ορίσει τον σχολικό εκφοβισμό «ως ένα ιδιαίτερο εχθρικό είδος επιθετικής συμπεριφοράς το οποίο διακρίνεται από επαναλαμβανόμενες πράξεις εναντίον πιο αδύναμων θυμάτων που δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους». 

Σύμφωνα με τον Olweus (1993, 1997), ο οποίος είναι πρωτοπόρος στην έρευνα για τη διερεύνηση του φαινομένου του εκφοβισμού, ο σχολικός εκφοβισμός και η βία αποτελούν φαινόμενο που παρατηρείται όταν ένα παιδί «εκτίθεται, κατ’ επανάληψη και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές πράξεις από ένα ή περισσότερα άτομα». Ο Olweus διακρίνει τον σχολικό εκφοβισμό ως μια υποκατηγορία της επιθετικής συμπεριφοράς, διαχωρίζοντάς τον με αυτόν τον τρόπο από τη βίαιη συμπεριφορά, αν και σε πολλές περιπτώσεις είναι επικαλυπτόμενες. 

(Πηγή: Επιμορφωτικό υλικό για στελέχη εκπαίδευσης και εκπαιδευτικούς, ΚΕΣΔ, 2015)